Çoğumuzun pek farkında olmadığı bir durumu bu analizimizde yazacağız. Konumuza bir soru ile başlayalım, dünyanın en değerli ürünü sizce nedir? Biraz düşündünüz ve tam karar verememiş olabilirsiniz. Cevabı biz yazıyoruz, dünyanın en değerli ürünleri madenlerdir. Cevaba bazılarınız şaşırmış olabilirsiniz, neden basit gibi görünen madenler değerli? Çünkü madenler olmazsa araba, televizyon, buzdolabı ve bunlar gibi ürünlerin hiç biri olamaz. Sebebi ise madenler bu ürünlerin alt yapısını yani ham maddesini oluşturmaktadır.
 |
| Değerli Madenler |
Kısaca madenlerin önemini yazdıktan sonra, ondan daha önemli olan başka durumu yazacağız. Madenlerde önemli olan, onlarla ''Katma Değerli Ürünler'' yapmaktır. Hammaddesi 100 birim olan ürün biraz işlenince 1.000 birim olabiliyor, bununla özel ürünler yapınca ise 100.000 birime kadar fiyatı çıkabiliyor, yani 1.000 kat. Çok çok özel (uzay sanayii) ürünlerde kullanılırsa 1.000.000 birime kadar çıkabiliyor fiyatı, yani 10.000 kat.
Önce ülkemizde çıkarılan değerli madenlerimizin isimlerini yazalım. Sonra katma değerli ürünler olarak neler yapılıyor, onları analiz olarak yazmaya başlayalım.
ÜLKEMİZDE ÇIKARILAN DEĞERLİ MADENLERİMİZ
ENERJİ HAMMADDELERİ:
- Asfaltit- Linyit
- Taşkömürü
- Toryum
METALİK MADENLER:
- Altın- Antimuan
- Bakır
- Boksit
- Civa
- Çinko
- Demir
- Gümüş
- Krom
- Manganez
- Nikel
- Kurşun
ENDÜSTRİYEL HAMMADDELER:
- Asbest
- Barit
- Bentonit
- Bor
- Diatomit
- Dolomit
- Disten
- Feldspat
- Flourit
- Fosfat
- Grafit
- Jips
- Kaolen
- Kayatuzu
- Kil
- Kuvars
- Kuvarsit
- Kuvarskumu
- Kükürt
- Lületaşı
- Manyezit
- Mermer
- Nadir Toprak Elementleri
- Perlit
- Pomza
- Profillit
- Sepiyolit
- Sodyum Sülfat
- Stronsiyum
- Talk
- Trona
- Zeolit
DİĞER HAMMADDELER
MİNERALLER
Oksitler, sülfürler, hidroksitler, karbonatlar gibi yüzlerce çeşit ürün
KIYMETLİ ve YARI KIYMETLİ TAŞLAR
Yakut, zümrüt, lüle taşı, oltu taşı gibi onlarca çeşit ürün
Madenlerin isimlerini yazdıktan sonra gelelim analiz yazımıza. Bu madenler ham olarak uygun fiyatlara satılmaktadır. Ama bunları özel tekniklerle işlenip, ürün olunca değerleri çok artmaktadır. Şimdi ülkemizde neler yapılıyor, onlara kısaca bakalım.
KATMA DEĞERLİ ÜRÜNLER
- BOR KARBÜR TESİSİ, ETİ MADEN
Ülkemiz normalde bor cevherini borik asite dönüştürüp ihraç etmekteydi ama bunun fiyatı az idi. Daha pahalıya satmak için, özel teknolojiler kullanarak, bor karbür üretmek gerekiyordu. Bunun içinde teknoloji ve fabrika lazımdı. Sonunda fabrikamız yapıldı ve bu fabrikada borik asit ve bir miktar karbon kaynağı (grafit + petrokok ) 2.500 derecede tepkimeye girerek B4C'ye, yani bor karbüre dönüşecek. Bor karbür (yüksek kimyasal tepkimeye ve yüksek sıcaklığa dayanıklı), elmas ve kübik bor nitrürden sonra dünyadaki en büyük üçüncü sert malzemedir.
Ülkemizin ilk bor karbür tesisi 19 Mart 2023 tarihinde Balıkesir'in Bandırma ilçesinde açılıyor. Fabrikada işlenecek ürünlerin katma değeri çok artacaktır. Burada çoğunluğu savunma sanayisi olmak üzere, özel ürünlerin hammaddesi üretilecektir. Yıllık 1.000 ton kapasite ile başlanılması planlanmıştır.
Bor cevherindeki katma değer değişimlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanımız şöyle açıklamıştır:
- Normal madenden çıkan borun tonu, 120-150 dolar arasıdır
- Borik asit gibi rafine ürünlerde (cam lifi, bazı boyalar, böcek ilaçlarında) 7 katına, tonu 1.000-1.200 dolar arası
- Bor karbür (TRBOR) gibi ürünlerde 300 katına (tonu 40.000 $)
- Bor karbürün kullanıldığı zırhlı ürünlerde 2.000 katına (tonu yaklaşık 250.000 dolar)
- Roket nozul yapımında kullanılırsa, 35.000 kata kadar değeri artabilmektedir (tonu 4 milyon dolar civarı)
Yani normal hammadde olarak yaklaşık 110 dolara satılan bor, işlenerek tonu 4 milyon dolarlara kadar satılabilmektedir.
Dünyadaki borun yaklaşık %73'ü ülkemizdeki Eskişehir, Kütahya, Balıkesir ve Bursa illerimizde bulunmaktadır. Dünya pazarına satışta ise %62 oran, yine Türkiye'dedir. Ayrıca dünyadaki en kaliteli bor, bizim ülkemizdedir. Normal bor hammaddesi cam, seramik, temizlik-deterjan, tarım (verim artırıcı), tutkal ve diğerlerinde kullanılmaktadır. Bor karbür tesislerinde üretilen ara ürünler nükleer endüstri, uzay ve havacılık sanayisi, otomotiv (motor parçaları), elektronik ve savunma sanayisinin (helikopter, uçak, zırhlı araçlar..vs..) özel ürünlerinde, kullanılmaya başlanacaktır.
Bor hammaddesi dünyada Türkiye'den sonra Rusya, Güney Amerika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunmaktadır.
Bor karbür tesisi şu an Çin, Almanya, Hindistan, Japonya, Amerika, Ukrayna, Güney Kore ve İngiltere'de vardır. Artık bundan sonra Türkiye'de de olacak.
Ayrıca bor atıklarından lityum proje (elektrikli araba bataryaları) çalışması da vardır. Bu tesisten sonra Kütahya Emet'te yıllık 5.000 ton kapasiteli başka bir Bor Karbür tesisine başlanacaktır.
Borun akılda daha kolay kalması için şu tabir kullanılmaktadır, sanayinin tuzu. Bor karbürün yoğunluğu çeliğe göre 4 kat daha azdır, yani daha hafiftir.
Bor karbür başka nerelerde kullanılabilir;
- Fren balatalarında
- Kumlama nozulunda
Dünyada şu an yaklaşık 25.000 ton bar karbür kullanılmaktadır.
Birde nanobor vardır, oda nükleer teknolojide kullanılan ürünlerin hammadde ihtiyacı olarak planlanmaktadır.
- FERRO BOR TESİSİ, ETİ MADEN
Ferro bor; Ağırlık bakımından % 10-20 arası bor ihtiva eden bir demir - bor alaşımıdır. Kullanım alanı olarak çelik, dökme demir, sürekli manyetik malzemeler ve amorf metallerin üretiminde kullanılmakta olup dünyada en çok çelik üretiminde kullanılmaktadır.
Yıllık 800 ton üretim kapasiteli olacak olan ferrobor tesisinin inşaatına 17 Eylül 2022 tarihinde Bandırma'da başlanıldı, hedef 1 yılda bitirmek olacak. Amaç kaynaktan uç ürüne bor cevherine katma değer eklemektir. Ferrobor'un tonu ise yaklaşık 8.000 ile 10.000 dolar arasında olacaktır.
-LİTYUM KARBONAT TESİSİ, ETİ MADEN
Lityum karbonat, lityum pillerinde (araba bataryası, telefon ve bilgisayar bataryaları, piller) kullanılan ham maddedir. Ayrıca lityum dünyada, çok bulunan bir maden de değildir. 2020 yılında dünyada ilk kez sıvı bor atıklarından lityum üretimine, Eskişehir Kırka'da ki pilot tesislerde (yıllık 10 ton kapasiteli) başlanılmıştır.
Lityum üretimi 3 yıllık bir ar-ge çalışmasının ürünü olup, %100 Eti Maden'e özgü bir yöntemle dünyada ilk defa kullanılan bir teknik sayesinde atıklardaki bor ve lityum ayrıştırıldı. Böylece yıllarca atık olarak depoladığımız ürünlerin içindeki lityumu, geri kazanma beceri ve yeteneğini kazanmış olduk. Bunun patentini almak için gereken prosedürler başlamıştır.
Bu pilot denemeden sonra yıllık toplam kapasiteleri 700 ton olan 2 fabrikanın inşaatına Eskişehir ve Bandırma'da başlanacaktır. Şimdiden hayırlı olsun diyelim.
-NUROL TEKNOLOJİ TESİSİ
Bu firmamızda şu ürünler üretilmektedir:
- Alümina Seramik; Zırh yapımında kullanılmaktadır, 2.000 derecede bile erimiyor
- Silisyum Karbon Seramik; Aşınmaya karşı malzemeye koruyuculuk sağlamaktadır
- Bor Karbür Seramik; Bu ürün dünyada sadece Amerika ve İsrail'de vardır. 3. olarak ta Türkiye'de bulunmakta olup, tonu ise 90.000 dolardır. Zırh ve bir çok ürünün yapımında kullanılmaktadır.
Bu fabrikada hem kompozit, hem de seramik malzemeler üretilmektedir. Bu malzemeler zırh çeliğin yerine kullanılacak olup hem daha hafif, hem de daha koruyucu olacaktır. Böylece hem insanların, hem de araçların korunmasında kullanılacaktır.
- NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ TESİSİ
Nadir Toprak Elementleri (NTE) kimyasal, manyetik ve optik özelliklere göre benzer özellikler gösteren 15 tane lantanit ile itriyum ve skandiyumdan oluşan toplam 17 tane elemente verilen genel bir isimdir. Nadir toprak elementleri modern malzeme ve enerji teknolojilerinin vazgeçilmezidir.
NTE'ler kullanıldığı malzemeye üst düzey mekanik, manyetik, elektrik ve optik özellikler kazandırmaktadır. Kullanım alanları olarak ise mıknatıslar ve alaşımlar gelmektedir. Bu mıknatıslar elektrikli motorlar ve rüzgar türbinlerinde kullanılmaktadır.
Eti Maden İşletmeleri tarafından Eskişehir Beylikova'da bulunan basnazit cevherinin işletilmesi için pilot tesis inşaatı (1200 ton/yıl kapasiteli) devam etmektedir. Buradan çıkacak sonuca göre tesis çalışma planları yapılacaktır. Bu bölgede 694 milyon ton rezerv olduğu tespit edilmiş olup, dünyanın en büyük ikinci rezervi olarak kayıtlara geçmiştir. Önemli olan ham maddeyi bulup satmak değil, onu işleyerek özel ürünlere dönüştürüp katma değerli ürün olarak satmaktır. Ülkemizde NTE alanında yapılan çalışmaları izlemek ve teşvik etmek amacıyla ayrıca Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü (NATEN) kurulmuştur.
-LİTYUM İYON SİLİNDİRİK PİL ÜRETİM TESİSİ
Türk ordusuna güç veren Aspilsan tarafından kurulmuş olup, Avrupa'nın ilk üretim tesisidir. Şarj edilebilir piller, askeri teknolojiler, hibrit araçlar ve medikal gibi alanlarda da kullanılabilecektir. Günlük kapasitesi (şarj edilebilir lityum iyon 18650 silindirik pil) şimdilik 24.000 adettir. Üründe kullanılan hammaddelerin çoğu Türkiye'dendir. Bu piller -30 derecede bile çalışmaktadır. Tüm hakları Türkiye'ye ait olup bu ürünler telsizlerde, elektrik süpürgelerinde, elektrikli bisikletlerde, telekomünikasyondaki çoğu ürünlerde kullanılmaktadır.
- ALTIN ÜRETİM TESİSİ
Ülkemizde altın üretme konusunda da yeni tesisler yapılmaktadır. Bunlardan sonuncusu, Bilecik'te Gübretaş Maden Yatırımları tarafından yapılan Söğüt Altın Madeni Tesisi'dir. Bu tesiste başlangıçta yıllık 2.5 ton altın üretimi yapılacaktır. Maden sahasında yapılan çalışmalar sonucunda 109 ton altın kaynağı ile 60 ton altın rezervi tespit edilmiştir. Tesis tam kapasite ile çalışmaya başladığında ülkemizde altın üretimi yapan ilk 3 tesisten biri olacaktır.
- BAŞKA NELER YAPILIYOR ÜLKEMİZDE
Yukarıda yazılan tesis ve ürünlerden başka yazılmayan çok önemli ürünlerde vardır. Bunların bazılarını maddeler halinde yazalım kısaca...
- Nikel, Titanyum ve Süper alaşımların tamamı ülkemizde yapılmaya başlanmıştır. Bunlar uçak motorlarında çok önemli yerlere sahiptir.
- Atak Helikopteri'nin güç modülü, ülkemizde üretilmeye başlanmıştır
- Birinci nesil tek kristal alaşımların ötesinde, üçüncü nesil tek kristal kanatlarının dökülmesi
- Ostenitik paslanmaz çelik üretiminin yapılması
- İnconel 718 alaşımın üretilmesi
ÖNEMLİ BAZI MADEN ve ÖZEL ÜRÜNLER HAKKINDA KISA BİLGİLER
TORYUM
Doğada serbest halde bulunmaz, yaklaşık 50 civarında mineralin yapısı içinde yer alır. Toryum sırasını bekleyen bir nükleer yakıt hammaddesi durumundadır, bunun en büyük nedeni nükleer yakıt çevriminin sorunudur. Yüksek erime noktasına sahiptir. Toryumun zenginleştirilmesi ile ilgili teknolojik sorunlar henüz çözülememiştir. Bu sorunların çözülmesiyle Türkiye toryum olarak önemli bir potansiyele sahip olacaktır. Dünyada yaklaşık 6.4 milyon ton rezerv var, Türkiye'de ise yaklaşık %6'sı bulunmaktadır.
URANYUM
Doğada serbest olarak bulunmayan uranyum, çeşitli elementlerle birleşerek uranyum minerallerini oluşturmaktadır. Genelde kayaçlar içinde ve sularda az miktarda bulunmaktadır. Uranyum nükleer enerji santral yakıtı ve nükleer patlayıcı olarak kullanılmaktadır. Dünyada yaklaşık 6 milyon ton uranyum kaynağı mevcut olup bunun sadece 12.000 tonu ülkemizdedir.
GRAFİT
Yumuşak, dokunumu yağsı ve ince levhalar halinde bükülme özelliğine sahip bir karbon mineralidir. Rengi siyah ve gridir. Kurşun kalem yapımında, hareketli metal aksamların yağlanması işlemlerinde, ateşe dayanıklı olduğu için döküm sanayiinde, boyalarda, iyi elektrik iletkenliği nedeni ile elektrod ve motor fırçaların yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca lastik, araba balataları, kibrit ve motor yağlarında katkı malzemesi olarakta kullanılmaktadır. Türkiye'de belli miktarda grafit yatakları mevcuttur.
GRAFEN
Karbon atomlarının altıgen dizildiği bir karbon formudur. Çok hafiftir, çelikten 200 kat daha dayanıklıdır, iyi bir şekilde elektriği iletir ve esnektir. Bataryalarda, sensörlerde, enerji üretiminde, havacılıkta, elektronik cihazlarda, kompozitlerde, transistörlerde ve bir çok yerde kullanılmaktadır. Lityum iyon pillere göre daha hızlı şarj olmaktadır. Ülkemizde grafen üretimine başlanmış olup bir nanomalzemedir.
BOROFEN
Enerji'de verim ve kapasiteyi ciddi oranda artıran üründür. Borofen uygulanan bir araba bataryasının kapasitesi %60 ile %70 arası artıyor, ayrıca daha kısa sürede şarj olmasına sebep oluyor. Bu nedenle grafenden daha iyi bir süper malzeme olduğu konuşulmaktadır. Grafenden daha güçlü olduğu için balistik uygulamalarda kullanılabilir. Antiradar (radara yakalanmama) konusunda kullanılması için çalışmalar vardır. Dünyada borofeni üreten çok az sayıda ülke vardı, artık Türkiye'de de vardır.
LEONARDİT
Tarım için bulunan çok önemli bir madendir. Gübrenin alternatifi olup, dünyada en çok maden Türkiye'de bulunmaktadır. İşlenerek yapılan ürünle, topraklarımıza çok faydası olacaktır. Mesela verim artışı, sağlıklı ürünler, toprağın su tutmasının artması ve çevreye zararsız olması söylenebilir.
SONUÇ
Bir hammaddeyi bulmak bizleri ne kadar çok sevindiriyorsa onu özel tekniklerle işleyip yüzlerce hatta binlerce kat değerinde özel ürün olarak satmak ülkemizi daha çok sevindirecektir. Hem ülkemiz daha çok kazanacak, hem de dünyada pandemi veya savaş gibi bir durum olduğunda dışa bağımlı olmayacağız. Yani hem çok kazanacağız, hem de bağımsız olacağız. Buda çok çalışarak ve teknolojiyi uzaktan değil de, yakından takip ederek olur. Bu teknolojileri bugünlere kadar geliştiren ve destekleyen a'dan z'ye herkese teşekkür ederiz. Türkiye büyüdükçe, hepimiz büyürüz.
Ülkemiz için çok önemli olan bir yazının sonuna gelmiş bulunmaktayız. Bu yazımızda hammadde olan ürünleri özel üretim yöntemleri kullanarak, çok değerli ürünler haline getirip, neler kazanacağımızı öğrenmiş olduk. Öğrendiğimiz bu bilgileri başkaları ile de paylaşırsanız, çok iyi olacak. Bu dileklerimizle herkese teşekkür eder, başka bir yazımızda daha görüşmek üzere hepinize Saygı ve Selamlarımızı sunarız...
NOT 1: Bu yazımızı 19 Mart 2023 tarihinde hazırlamıştık. Erzincan İliç'te olan toprak kaymasından sonra yapılan eleştirilere karşı, 15 Şubat 2024 tarihinde şunu yazmak istedik...
- Bir maden bölgesinde kaza oldu diye tüm madenler kapatılırsa,
- Bir tekstil fabrikasında kaza oldu diye tüm fabrikalar kapatılırsa,
- Bir tarım işletmesinde kaza oldu diye tüm işletmeler kapatılırsa,
- O zaman bizler tüketim için nereden satın alacağız, yurt dışından mı alacağız? Mesela yıllık altın talebi yaklaşık 250-300 ton arasıdır, üretim ise yaklaşık 40 tondur. Bu verilere göre rakamların büyüklüğünün hesabını sizler yapın.
- Bu kısa detaylardan sonra diyoruz ki, önemli olan İŞ GÜVENLİĞİNİN çok iyi şekilde sağlanması gerekir. İş güvenliği ne kadar iyi olursa her alanda hem üretimlerimiz artar, hem de ithalata mecbur kalmayız.
Kaynaklar ve etiketler; wwwenerjigovtr, wwwsanayigovtr, Enerji Bakanı Fatih Dönmez twitter, wwwtwittercom/TCEnerji, wwwetimadengovtr, wwwmtagovtr, wwwgooglecom, Nurol Teknoloji Mustafa Varank video, haberler, Tei Mahmut Akşit açıklamları, Bor karbür, Bor, ALTIN, İş güvenliği, nadir toprak elementi nedir, nadir toprak elementi ne işe yarar, nadir toprak elementi ne demek, madenler nelerdir, madenler ve kullanım alanları, maden cevheri, madenlerin önemi nedir, madenlerin onemi kısaca, ülkemizde madenlerin önemi, madenlerin ülkemiz için önemi nedir, madenlerin hammadde olarak önemi nedir, madenlerin bizi için önemi, ülkemizde çıkarılan madenler hangileridir, ülkemizde çıkarılan önemli madenler, ülkemizde çıkarılan maden ve enerji kaynakları, metalik madenler hangileridir, metalik madenler nedir, endüstriyel hammadde nedir, mineraller nelerdir, toryum nedir, uranyum nedir, grafen nedir
